Materiały związane z działalnością
Związku Harcerstwa Polskiego Hufca im. Mikołaja Kopernika w Turku

90 lat temu wiosną 1915 roku powstaje pierwsza drużyna męska ruchu skautowego wśród młodzieży gimnazjalnej w Turku. Były to osoby dobrej woli, pewni i zaufani. Działalność prowadzona była konspiracyjnie ze względu na okupacyjną władzę niemiecką.

Źródłem danych jest Jednodniówka „Radość życia” wydana w rocznicę XV – lecia istnienia ZHP w Turku oraz pamiętnik Idziego Smorawińskiego urodzonego 20 sierpnia 1902 w Turku, skauta zamieszkałego wraz z rodzicami przy ulicy Uniejowskiej w Turku.

Jako uczeń turkowskiego gimnazjum wraz ze swym bratem Stanisławem i kolegami Henrykiem Milewskim, Czesławem Grzybowskim, Wiktorem Nowakowskim, Leonem Kowalczykiem, Czesławem Giebartowskim działali w konspiracyjnym skautingu. Zbiórki prowadził Czesław Giebartowski.

Jesienią 1915 roku do Turku przyjeżdżają dwaj łódzcy harcerze instruktorzy Solski i Kalusiński, w celu dokonania reaktywacji. Miało to miejsce w domu Smorawińskich przy ulicy Uniejowskiej. Idzi  w swoim pamiętniku miedzy innymi pisze: „Solski wytłumaczył cele skautingu, jego ideę. Następnie zaśpiewaliśmy rotę, wybraliśmy przez głosowanie zastępowego i komendanta drużyny. Złożyliśmy przyrzeczenie powtarzając za druhem Solskim: „Przyrzekamy wierność Ojczyźnie, gotowość niesienia pomocy bliźnim w każdej chwili, posłuszeństwa prawu Skautowemu”. Potem instruktorzy przeszli przed naszym szeregiem podając rękę każdemu wymawiając słowa: „Witam was już jako skautów”.

Tak powstała drużyna gimnazjalna im. księcia Józefa Poniatowskiego i jest pierwszą drużyną harcerską na terenie Turku, której drużynowym został Henryk Milewski urodzony 18 maja 1898 roku.

Jesienią 1915 roku do szeregów skautowych zgłosili się: Kayzer Czesław, Nowakowski Wiktor i Paterkiewicz Wit. Chętnych było więcej ale przebierano by wtajemniczonymi byli chłopcy pewni i zaufani.

Henryk Milewski w 1915 roku wyjeżdża z Turku na studia do Warszawy. Rodzice Henryka Milewskiego byli najzamożniejszymi obywatelami Turku, dużo też pracowali społecznie. W krótkim czasie spotyka ich wielka tragedia, gdyż ich jedyny syn Henryk student zachorował, mimo wielkich starań zmarł 4 kwietnia 1923 roku.

Pamięć po nich pozostała na zawsze, gdyż majątek jaki posiadali pozostawili nie tylko rodzinie ale większość tj. budynki, place, ogrody ofiarowali szkole – dziś Technikum Szkół Zawodowych. W dowód wdzięczności i uznania teren ten otrzymał nazwę ulicy Wincentego Milewskiego, ojca Henryka.

Po Henryku Milewskim drużynowym został Czesław Grzybowski. 15 czerwca 1916 roku rozkazem Komendy Głównej w Warszawie drużynowym został mianowany Włodzimierz Rzęczykowski. 8 lipca tegoż roku drużyna zostaje przyłączona do Związku Harcerstwa Polskiego. Drużyna przyjmuje nazwę im. księcia Józefa Poniatowskiego.

Od listopada 1917 do stycznia 1918 trwał kurs instruktorski, zorganizowany przez Komendę Va Okręg w Turku, w którym uczestniczyło kilkunastu druhów pierwszej drużyny.

Komendantem Okręgu był Marian Borzysławski. Następnie drużynę kolejno prowadzili: Wiktor Wolf, Maksymilian Kaczorowski.

W roku 1917 powstaje pierwsza drużyna żeńska im. Emilii Plater. Pierwszą drużynową była Hanna Kolska. W latach tych druhna żywo współpracowała z drużynami męskimi. Dowodem współpracy był wspólny kurs dla zastępowych, prowadzony przez Mariana Borzysławskiego. A kim była Hanna Kolska dowiadujemy się po latach drugiej wojny. Należy tę postać nam wszystkim przybliżyć. Hanna Kolska – później Derecka wyrosła bowiem na bohaterkę narodową i możemy się nią szczycić.

Zdjęcie 1. Hanna Kolska

A oto cytat z „Słownika uczestniczek walki o niepodległość Polski 1939 – 1945”

Poległe i zmarłe:

Derecka Zofia Hanna z domu Kolska 28 lipca 1897 – 28 maja 1942 urodzona we Wrzącej powiecie tureckim. Córka Józefa – inżyniera górnika i Kazimiery z Orłowskich, właścicieli majątku Wrząca; absolwentka gimnazjum w Kaliszu, harcerka, członek Polska Organizacja Wojskowa, działaczka społeczna. W konspiracji od kwietnia 1940 roku czynna w Biurze Badań Technicznych Związku Odwetu Komendy Głównej Związek Walki Zbrojnej. 8 sierpnia 1940 roku aresztowana z mężem Janem, kapitanem dyplomowanym Wojska Polskiego, z osiemnastoletnim synem Janem i dwunastoletnią córką Elżbietą, więziona na Pawiaku, 22 września 1941 wywieziona do Ravensbrück, numer obozowy 7646. 14 lutego przywieziona z powrotem na Pawiak, rozstrzelana w lesie Sękocińskim k/Magdalenki. Męża i syna wywieziono do Oświęcimia w styczniu 1941, obaj zmarli w marcu 1941 roku.

Dokumenty potwierdzające szczegóły życiorysu Hanny Dereckiej udostępniła córka Elżbieta Chałat z domu Derecka.

Zdjęcie 2. Grób Hanny Dereckiej ( z domu Kolskiej )

Nadszedł rok 1918 a z nim rozkaz z Naczelnej Komendy Harcerskiej aby harcerze, którzy ukończyli 17 lat za zgodą rodziców wstępowali do Legii Harcerskiej. Kilku chętnych wraz z komendantem Marianem Borzysławskim zgłosiło się do służby nowopowstałej armii polskiej. Zgłoszeni ochotnicy to: Stefan Puszczyński, Jan Świerczyński, Leon Kowalczyk, Henryk Langer, Józef Kniaź, Józef Witulski.

Druhowie i druhny w tych latach zgodnie współpracowali. Wiernie służyli ojczyźnie i bliźnim. W 1918 roku uczestniczyli w przyjmowaniu miasta od Niemców, byli również świadkami tragicznej śmierci w dniu 11 listopada Stanisława Kączkowskiego, profesora fizyki i opiekuna harcerzy w gimnazjum w Turku.

W 1918 po stracie opiekuna Idzi Smorawiński wraz z grupą najbliższych przyjaciół szkolnych i harcerzy redaguje dwutygodnik „Nasza Myśl” a w roku następnym „Głos Młodzieży” czasopismo gdzie ton nadawali harcerze przy wsparciu drużynowego profesora Romanowskiego. Nowe czasopismo miało szeroki zasięg wśród turkowskiej młodzieży, a jednocześnie cieszyło się uznaniem ciała pedagogicznego.

Idzi Smorawiński zyskuje coraz większe uznanie wśród harcerek i harcerzy, zdobywa stopnie. W dniu 1 kwietnia 1919 roku zostaje zastępowym. W czerwcu tego roku przyjmuje od profesora Romanowskiego funkcje drużynowego, co było swego czasu ewenementem, gdyż wiekowo był jednym z najmłodszych z pośród druhów.

Od polowy lipca do 20 sierpnia 1919 roku Idzi uczestniczy wraz z Romanowskim w Ogólnopolskim Harcerskim kursie instruktorskim w Zwierzyńcu Zamojskim prowadzonym  przez organizatorów polskiego skautingu jak Tadeusz Strumiłło, Stanisław Sedlaczek i Juliusz Dąbrowski.

W latach 1919 – 1920 młodzież harcerska systematycznie przygotowywała się do służby wojskowej. Pod fachowym kierunkiem profesora Romanowskiego pełniła dyżury i prowadziła ćwiczenia dotyczące służby wojskowej. W 1920 roku nadeszła przerażająca wiadomość o klęsce Wojska Polskiego wycofaniu się spod Kijowa, utracie Kresów oraz o niebezpieczeństwie grożącym Warszawie po przejściu Bugu przez Armię Sowiecką.

Dnia 7 lipca przyszedł rozkaz aby harcerze pełnili stałą służbę pomocniczą. Natychmiast odbyła się zbiórka drużyny na której ochotnicy zgłaszali się do walki. Byli to: Aleksander Fordoński, Czesław Zieliński, Stanisław Mazgis, Franciszek Stawicki, Tadeusz Kaszyński, Maksymilian Kaczorowski, Idzi Smorawiński, Wojciech Sękalski, Czesław Kayzer, Stefan Kukulski, Feliks Chrzęściewski, Roman Ziemiański.

15 lipca 1920 roku Idzi Smorawiński na czele swej blisko trzydziestoosobowej drużyny turkowskich ochotników – harcerzy, odprowadzeni zostali przez mieszkańców miasta i rodziny na stację kolejki wąskotorowej, którą odjechali do Kalisza a stamtąd do Warszawy.

Po badaniu lekarskim w Cytadeli wcielono ochotników do poszczególnych pułków. Większa cześć turkowian znalazła się w 205 pułku piechoty, pozostali w 221 pułku piechoty wchodzących w skład armii ochotniczej organizowanej przez generała Józefa Hallera. Wkrótce harcerze wyruszyli na front i wielu z nich nie wróciło. Polegli w walkach 1918 – 1920 bohatersko oddali swoje życie: Leon Kowalczyk, Tadeusz Kaszyński, Stefan Piechocki, Adam Żyżniewski, Idzi Smorawiński.

Nazwiska ich wyryte są na pamiątkowej tablicy w kościele Najświętszego Serca Pana Jezusa w Turku, ufundowanej przez Akademickie Koło Turkowian w 1928 roku. Brak jest na niej nazwiska Idziego Smorawińskiego ponieważ rodzice oczekiwali jego powrotu. Symboliczny grób Idziego znajduje się na cmentarzu w Turku na którym w osiemdziesięciolecie Hufca 1995 roku umieszczono krzyż harcerski.

Harcerze z Turku uczestniczyli w walkach, które toczyły się pod Nowym Dworem, Ostrołęką. Podczas odwrotu spod Przewodowa 10 sierpnia 1920 roku ginie Tadeusz Kaszyński ugodzony kulą w serce.

Po ciężkich walkach z nieprzyjacielem ochotnicy wracają do domu z radością. Uczucia były tak silne, że spełnili swój święty obowiązek wobec Ojczyzny.

Lata 1916 – 1922 drużyny Turku i Uniejowa należały do hufca w Kaliszu. Oddalenie środowisk harcerskich od bezpośrednich władz miało niekorzystny wpływ na pracę w drużynach. W sierpniu 1922 Wiktor Nowakowski wystąpił z wnioskiem do Komendy Chorągwi w Łodzi o utworzenie w Turku Komendy Hufca. Wniosek został przyjęty i rozkazem z dnia 16 maja 1923 roku powstaje Hufiec męski w Turku w następującym składzie:

Nowakowski Wiktor – hufcowy

Zieliński Czesław – zastępca hufcowego

Papiewski Stanisław – przyboczny

Turek Józef – delegat Koła Przyjaciół Harcerstwa

Dnia 6 czerwca 1923 roku Komenda Hufca wydała pierwszy rozkaz do drużyn, przyjmując dzień 1 czerwca 1923 roku jako datę założenia męskiego Hufca Tureckiego. W skład Hufca weszły drużyny z liczbą 208 harcerzy.

Drużyna im. księcia Józefa Poniatowskiego w Turku

Drużyna im. Zawiszy Czarnego w Turku

Drużyna im. Tadeusza Kościuszki w Turku

Drużyna im. Henryka Dąbrowskiego w Uniejowie

W niedługim czasie powiększyła się ilość drużyn przez założenie drużyny im. Jana Sobiewskiego w Uniejowie, im. Bartosza Głowackiego w Słodkowie oraz 4 maja 1924 roku powstaje drużyna im. ks. Piotra Skargi we Władysławowie. Drużyna została założona przez ówczesnego hufcowego Henryka Łukaszewskiego. Funkcję drużynowych pełnili kolejno:  Kotarski Roman, Olek Edmund, Prosek Jan i Thiem Otto. Opiekunami byli: ks. Włostowski i nauczyciel szkoły Owoc.

W niedługim czasie powiększa się skład Komendy Hufca powołano Henryka Sikorskiego na kierownika komisji dostaw harcerskich oraz Majera Józefa na sekretarza Komendy Hufca co usprawniło pracę w hufcu.

W pracach Hufca bardzo pomagało Koło Przyjaciół Harcerstwa założone w 1916 roku. Patronat przejawiał ożywioną działalność w niesieniu materialnej pomocy. Po odzyskaniu niepodległości współpraca nieco osłabła. W październiku 1922 roku komendant drużyny im. księcia Józefa Poniatowskiego Wiktor Nowakowski oraz profesor Romanowski przystąpili do wskrzeszenia Koła Przyjaciół Harcerstwa. W dniu 22 października na zebraniu organizacyjnym wyłoniono Zarząd Koła:

Przewodniczący – ks. Michał Majewski

Wiceprzewodniczący – starosta Marian Borzysławski

Sekretarz – Maria Bednarkówna

Skarbnik – Maria Pajdakowa

Koła Przyjaciół Harcerstwa bardzo energicznie przystąpiło do współpracy, wspierało i pomagało młodzieży harcerskiej.

W styczniu 1925 roku został utworzony Hufiec żeński. Pierwszą komendantką została powołana Janina Kędzierska. W skład Hufca weszły dwie drużyny z Turku i jedna z Uniejowa razem 100 harcerek. Po Kędzierskiej prowadzenie hufca powierzono Wandzie Zielińskiej. Po wyjeździe Hanny Kolskiej drużynową drużyny Emilii Plater 1920 roku została Irena Kuttówna, następnie Łucja Neumanówna. Jak wyglądała praca do 1925 roku brak danych.

Z dniem 12 stycznia 1925 roku drużynową została Maria Bednarkówna. Drużynę podzielono na 4 zastępy:

Zastęp Orląt – zastępowa Janina Kochanowska

Zastęp Jaskółek – zastępowa Zofia Dąbrowska

Zastęp Saren – zastępowa Eugenia Jarczewska

Zastęp Czajek – zastępowa Eugenia Kempfówna

Praca rozwijała się pomyślnie. Drużyny należące do Hufca współpracowały ze sobą.

Drużyna im. Emilii Plater w Uniejowie, która została założona 1918 roku przez profesorkę gimnazjum Marię Górynowiczównę przez wszystkie lata rozwijała się bardzo dobrze. Także drużyna im. Marii Konopnickiej w Turku przy szkole powszechnej została założona w lutym 1925 roku przez ks. Jana Kobierskiego i Annę Łukaszewską, która została drużynową. Liczba członkiń 56 rozwijały bardzo dobrze swoją działalność. Wszystkie drużyny Hufca żeńskiego i męskiego pomagały sobie wzajemnie. Lata 1925 – 28 to wspólne wycieczki, wieczornice, pierwsze obozy, zawody sportowe oraz szkolenia ideowe, zdobywanie stopni i składanie przyrzeczeń.

W roku 1927 Anna Łukaszewska zostaje hufcową, drużynę Marii Konopnickiej obejmuje Maria Bednarkówna. W maju 1926 roku na terenie hufca tureckiego powstaje Harcerski Klub Sportowy „Lilia”. Jego działalność w pierwszym roku ograniczyła się tylko do treningów. Natomiast lata następne zaczęły przynosić wspaniałe sukcesy. Założycielem organizatorem i trenerem był Włodzimierz Kochanowski, sekretarz Feliks Jarczewski.

Powołano 4 sekcje: kolarską, strzelecką, lekkoatletyczną i gier sportowych. Nadmienić należy ze w klubie stworzono również sekcję żeńską gier sportowych. Mimo iż zawodnicy HKS byli zespołem najmłodszym, to nad siedmioma zespołami powiatu tureckiego we wszystkich dziedzinach sportu odnosili zwycięstwa i sukcesy.

Mistrzem w kolarstwie był: Stanisław Wierzbicki i Stanisław Thugut

Biegi: Henryk Łukaszewski, Kazimierz Bucikiewicz, Stanisław Kawalec

Skoki o tyczce: Jerzy Bucikiewicz

Rzuty: Włodzimierz Kochanowski, Henryk Łukaszewski, Stanisław Thugut

Nadzwyczaj dobre wyniki miała sekcja piłki nożnej. Reprezentacja Hufca tureckiego jedzie na II Ogólnopolski Zlot Harcerski w Poznaniu. Komendant obozu chorągwi Łódzkiej Jarema Śliwiński widząc wyczyny lekkoatletów, wpisał do kroniki klubowej słowa pochwały:

Występy „Turku” na II Zlocie Narodowym przekonały mnie, iż robota idzie we właściwym kierunku. Życzę „Lilii” najlepszych sprinterów w zawodach o najlepszy typ harcerski.

Jarema Śliwiński

Komendant Obozu Chorągwi Łódzkiej

Poznań 22 lipca 1927 roku

Lata 1927 – 1929 harcerki i harcerze aktywnie uczestniczą we wszystkich uroczystościach państwowych. Szeroko prowadzą działalność społeczną w szkole i środowisku, wnoszą do drużyn harcerskich wartości ideowe, szkolą instruktorów.

Hufcowy Henryk Łukaszewski w szczególny sposób wprowadza wśród harcerzy i harcerek działalność wychowania fizycznego co dawało młodzieży wielką radość i zadowolenie.

W roku 1930 Komenda Hufca żeńskiego i męskiego przystąpiły do opracowania programu uroczystości XV-lecia ZHP w Turku. W akcji organizowania jubileuszu udział brały wszystkie drużyny hufca. Powołano komitet organizacyjny w osobach: Maria Bednarkówna, Kazimierz Bucikiewicz, Tadeusz Cieplik. Wydano jednodniówkę „Radość Życia”. Autorzy jednodniówki przedstawili osiągnięcia i wyniki pracy poszczególnych drużyn. Na szczególną uwagę i zadania w pracy, stawiano na wydarzenia patriotyczne, sportowe oraz na bohaterską obronę Ojczyzny przez harcerzy hufca Turek w latach I wojny światowej. Przed młodzieżą postawiono w dalszym ciągu akcję budowania nowej Polski z niezachwianą wiarą w przyszłość

W lutym 1929 roku drużynę Marii Konopnickiej obejmuje Józefa Kurzajówna. Utworzono Radę drużyny, która bardzo energicznie zabrała się do pracy. Zorganizowano zastęp starszoharcerski z dziewcząt nie uczęszczających do szkoły.

Lata 1930 – 1935 praca w hufcach żeńskim i męskim to aktywny udział we wszystkich wydarzeniach i uroczystościach miasta i powiatu. Praca programowa: rozwijanie aktywności, szkolenie kadry, udział w wycieczkach i obozach, wychowanie fizyczne, wnoszenie do drużyn świadomości ideowej.

Zdjęcie 3. Rok 1937 Drużyna żeńska im. Marii Konopnickiej przy Szkole nr 1 w Turku. Drużyna męska im. Zawiszy Czarnego i gromada zuchów.

Zdjęcie 4. Rok 1937 Rajd instruktorski

Powstają nowe drużyny w terenie przy szkołach podstawowych w Tuliszkowie i Dobrej. Przy niektórych drużynach działają już gromady zuchów. W 1937 roku powstaje pierwszy Krąg Starszoharcerski im. Andrzeja Małkowskiego zorganizowany przez hufcową Annę Łukaszewską i instruktora Pawła Janowicza. Członkami kręgu mogli zostać instruktorzy w wieku szkolnym i pozaszkolnym. Zakres pracy: szkolenie kadry, działalność kulturalno – oświatowa oraz wychowanie fizyczne.

W lutym 1937 roku powołano zarząd klubu:

Prezes – Henryk Sęk

Zastępca – Jerzy Muszyński

Sekretarz – Franciszek Felisiak

Instruktor wf – Salomea Winklerówna

Zdjęcie 5. Krąg Starszoharcerski im. Andrzeja Małkowskiego 1937

Od lewej stoją: Z.Cytrowska, J.Chojnacka, I.Ibsz, hufcowa A.Łukaszewska, S.Winkler

Od lewej siedzą: J.Malczewska, S.Pawłowska, K.Soszyńska, L.Ibsz, R.Nowinowska

Zdjęcie 6. Krąg Starszoharcerski im. Andrzeja Małkowskiego 1937

Od lewej stoją: J.Rusek, W.Kurc, Grabowski, E.Kaczorowski, W.Konieczyński, Z.Miller

Od lewej siedzą: R.Glampe, H.Sęk, hufcowy M.Smokowski, P.Janowicz, Cz.Markiewicz, K.Ławnicki

Na dole od prawej: M.Sęk, K.Lewandowski

Brak funduszy na działalność i zakup sprzętu sportowego zmuszał do urządzania w celach zarobkowych różnych imprez, były to zawody sportowe, wieczornice. Pokazy te cieszyly się dużą frekwencją i przynosiły zyski, które przeznaczano na zakup sprzętu i obozy.

Sekcja żeńska lekkoatletyczna, gier sportowych i gimnastyczna:

Kapitan drużyny – Salomea Winklerówna ,

Członkinie: Stefa Pawłowska, Jadwiga Chojnacka, Irena Ibszówna, Lena Ibszówna, Krystyna Soszyńska, Henryka Walerowiczówna, Jadwiga Malczewska, Barbara Młotkiewiczówna, Sabina Ogińska.

Sekcja męska lekkoatletyczna, gier sportowych i boksu:

Kapitan drużyny – Henryk Sęk

Członkowie: Mieczysław Sęk, Władysław Konieczyński, Stefan Konieczyński, Władysław Kurc, Czesław Markiewicz, Zbigniew Miller, Władysław Osiński, Mieczysław Winkler, Franciszek Felisiak, Jan Rusek, Kazimierz Ławnicki, Ryszard Glampe.

Zdjęcie 7. Wieczornica Harcerska 1938. Zespół Mazura

Od lewej siedzą: S.Winkler, M.Winkler, S.Pawłowska

Drugi rząd od lewej: W.Kurc, Z.Miller, H.Walerowicz, M.Sęk

Od lewej stoją: H.Sęk, S.Ogińska, S.Konieczyński, L.Ibsz, W.Zieliński, E.Adamkiewicz, F.Felisiak,

A.Szmura,I.Ibsz, W.Konieczyński

Zdjęcie 8. Chór męski

Od lewej: S.Konieczyński, M.Sęk, H.Sęk, W.Kurc, F.Felisiak

Dużym zainteresowaniem cieszyły się ćwiczenia gimnastyczne, tańce ludowe prowadzone dwa razy w tygodniu przez Salomeę Winklerównę w sali Powiatowej Komendy Przysposobienia Wojskowego i Wychowania Fizycznego w Turku. Nadmienić należy iż HKS „Lilia” brał udział w licznych rozgrywkach sportowych międzymiastowych i odnosił liczne zwycięstwa. Działalność ZHP na terenie hufców w latach 1937 – 1939 rozwijała się bardzo korzystnie.

Pracę hufców przerywa wojna, po klęsce wrześniowej 27 września 1939 roku powstają pierwsze konspiracyjne grupy. W listopadzie 1939 roku w mieszkaniu hufcowej Anny Łukaszewskiej odbyło się spotkanie instruktorów. Celem zbiorki było złożenie przysięgi na wierność harcerskiej służby konspiracyjnej. Wszystkim przyświecał jeden zasadniczy cel walki z wrogiem i wyzwolenie Ojczyzny spod okupacji hitlerowskiej. W gronie instruktorów byli: hufcowa Anna Łukaszewska, Jadwiga Chojnacka, Salomea Winklerówna, Henryk Łukaszewski, Franciszek Felisiak, Władysław Konieczyński, Czesław Markiewicz, Zdzisław Sikorski. Wszystkie te osoby jako pierwsze i główne zadanie otrzymały tworzenie grup konspiracyjnych nie większych jak 4 – 5 osób. Rzetelny obraz tamtych dni jest bardzo trudny. Każdy znał bowiem tylko swój zakres działalności konspiracyjnej. Rozumiejąc zasady konspiracji każdy starał się nie dociekać, powściągał ciekawość albowiem nikt nie znał granic swojej wytrzymałości w razie konfrontacji z wrogiem. W krótkim czasie działają już dwie grupy.

I grupa:

Wiesław Bartel pseudonim „Dober Man”

Zdzisław Sikorski  – „Dyzio”

Salomea Winklerówna – „Lusia”

Gustaw Urban – „Gucio”

II grupa

Henryk Sęk – „Dąb”

Mieczysław Sęk

Czesław Markiewicz – „Dziki Lew”

Mieczysław Jesionek

Zadania poszczególnych grup to: łączność, nasłuch radiowy, zbieranie broni, dostarczanie prasy, wysyłanie paczek do obozów i Generalnej Guberni, wykrywanie konfidentów oraz różne akcje zlecone. Praca wymagała ogromnej ostrożności. Ewangelicy, którzy mieszkali w Turku natychmiast poczuli się Niemcami, wszyscy przyjęli volkslistę. Zaczęły się aresztowania Polaków, wywóz do obozów i protektoratu (Generalnej Guberni), pozostawili tylko Polaków, potrzebnych do pracy. Mimo wszystko grupy wykonywały swoje zadania z dużym zaangażowaniem.

W teren wyjeżdżano tylko rowerem, gdyż na inne środki lokomocji Polacy musieli posiadać przepustkę. Gromadzeniem rowerów zajmował się Czesław Markiewicz. Do obowiązków Salomei Winklerówny należał nasłuch radiowy, kolportaż oraz gromadzenie odzieży i żywności a następnie wysyłanie paczek do obozów i protektoratu. Miała stały kontakt z więźniami obozu Mauthausen-Gusen. Listy były zaszyfrowane. W jednym z listów otrzymała wiadomość, że odwiedzi ją wujek Piotruś. Faktycznie po czasie zjawił się więzień Piotr Hankiewicz, zwolniony z Mauthausen-Gusen. Opowiedział wszystko o pracy i warunkach w jakich żyją więźniowie. Przekazał bardzo cenne informacje, co wysyłać w paczkach i jak maskować, żeby Niemcy nie wykradali. Na prowadzenie działalności potrzebne były fundusze, o które starano się we własnym zakresie. Wielu znajomych Polaków pracowało u Niemców w różnych hurtowniach, pomagali rzeczowo i finansowo.

Turek należał do Warthegau, na tym terenie panował rygor i ścisła kontrola. Godzina policyjna nie pozwalała na swobodne poruszanie się. Prasę i biuletyny otrzymywaliśmy z Łodzi. Przewoził je zaufany kierowca Mieczysław Kozłowski, który pracował w niemieckiej firmie przewozowej w Turku.

W niedługim czasie stracono główny punkt łączności i rozkazów. Rodziny Anny Łukaszewskiej i Franciszka Felisiaka wysiedlono do protektoratu.

W maju 1940 Zdzisław Sikorski i Władysław Konieczyński zabrani do obozu Mauthausen-Gusen. Po licznych aresztowaniach praca w grupach nie zmieniła się, wręcz przeciwnie bardziej zmobilizowała do działań konspiracyjnych.

Lata 1942-1943 to początek działalności konspiracyjnej Szarych Szeregów z Armią Krajową. Na zasadzie osobistej znajomości i zaufania. Henryk Sęk działa w AK jako pierwszy na naszym terenie, wciąga do swojej grupy Czesława Markiewicza i pozostałych harcerzy. Salomea Winklerówna składa przysięgę 8.01.1943 roku na wierność AK. Powierzono im te same zadania, które wykonywali w Szarych Szeregach. W służbie walki podziemnej nie wszyscy wytrwali szczęśliwie. Franciszek Felisiak zginął w walkach w Powstaniu Warszawskim. Hufcowa Anna Łukaszewska zabrana z powstania warszawskiego do obozu Bergen-Belsen tam zakończyła swój szlak harcerskiej służby i odeszła na wieczną wartę. Nazwiska Anny Łukaszewskiej i Franciszka Felisiaka są umieszczone na pamiątkowej tablicy ku czci Turkowian pomordowanych i wiezionych w hitlerowskich obozach. Tablica umieszczona jest na zewnętrznej stronie kościoła pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa w Turku. Uroczystość odsłonięcia i poświęcenia tablicy odbyła się 8 czerwca 1997 roku. W czerwcu 2003 umieszczono epitafium Anny Łukaszewskiej w Mauzoleum Harcerskim w Skulsku.

Lata 1945 – 1949 to nowa karta historii Hufca Turek. Brak kadry instruktorskiej wymagał dużego wysiłku w odtworzeniu pracy harcerskiej. Wielu nie wróciło, innych pochłonęły obowiązki życia codziennego a jeszcze inni wykazali wiele wytrwałości kształcąc się i zdobywając zawód.

Jasne patrzenie w przyszłość pozwalają młodzieży licealnej im. Tadeusza Kościuszki w Turku na zorganizowanie pierwszej drużyny żeńskiej im. Emilii Plater. Organizatorką była Maria Gębalska. W maju 1945 roku wierna przyrzeczeniu i prawu harcerskiemu, a także posiadany stopień instruktorski skłoniły Salomeę Winklerównę do przyjęcia funkcji drużynowej w liceum. Dzięki wielkiemu zaangażowaniu wszystkich druhen, praca w drużynie rozwijała się bardzo pomyślnie i liczyła 50 druhen. W końcu 1945 roku powstaje drużyna im. Marii Konopnickiej przy Szkole Podstawowej nr 1 w Turku. Drużynową zostaje Maria Idasiakówna, osoba bardzo obowiązkowa i energiczna. Drużyny zostały zgłoszone w Komendzie Chorągwi Wielkopolskiej. Po niedługim czasie przyjechała Komendantka Chorągwi Maria Fidler i mianuje Salomeę Winklerównę komendantką Hufca Żeńskiego w Turku. Drużynową drużyny Emilii Plater zostaje Jadwiga Kałowska. Następnym krokiem było zorganizowanie siedziby hufca, jak również powołanie członków komendy hufca. Pierwszą siedzibę hufiec otrzymał bezpłatnie w 1946 roku od księdza prałata Pawła Guranowskkiego w domu parafialnym. Był to jeden duży pokój oraz pozwolenie ma korzystanie z dużej sali ze sceną.

Członkowie komendy hufca to:

Komendantka hufca – Salomea Winklerówna

Sekretarka – Wiesława Sperczyńska

Skarbniczka – Maria Gołaszewska

Instruktorki – Maria Idasiakówna

Marianna Winklerówna

Jadwiga Kałowska

Działalność hufca harcerzy to w latach 1945 – 1949 powstała nieomal równocześnie. W marcu 1945 roku następuje reaktywowanie istniejącej przed wojną męskiej drużyny harcerzy im. Księcia Józefa Poniatowskiego. Pierwszym drużynowym zostaje Henryk Kukulski. Drużyna liczy 20 – 30 harcerzy. W lipcu 1945 roku w szkole podstawowej nr 1 w Turku powstaje druga męska drużyna harcerzy, drużynowy – Wojciech Kaczorowski. Przybiera ona imię Zawiszy Czarnego. Obie drużyny – gimnazjalne i ze szkół podstawowych w czasie wakacji organizują pierwszy obóz w Chocimiu odległym 24 km od Turku. W pałacyku dworskim w dwóch salach kwaterę zajmuje I obóz harcerek II obóz harcerzy. Drogę na miejsce obozowania wszyscy uczestnicy pokonali pieszo, tylko sprzęt i bagaże przewieziono furmankami konnymi. W roku szkolnym 1945/46 przybywa do Turku druh Feliks Wawrzyniak. Roztacza on nad powstałymi drużynami opiekę i przystąpił do organizowania hufca męskiego. Pierwszą kwaterą Komendy Hufca był dworek w Muchlinie, gdzie w zaczątkach Państwowego Domu Dziecka był zatrudniony Feliks Wawrzyniak.

W latach 1945 – 1946 w drużynach żeńskich i męskich rozpoczyna się systematyczna praca szkoleniowa mająca na celu przygotowanie młodzieży do złożenia przyrzeczenia harcerskiego oraz zdobywania stopni.

Zdjęcie 9. Drużyny maszerują przed trybuną 22 lipca 1946

Prowadzi hufcowa S.Winkler

Poczet sztandarowy, od lewej: M.Winkler, L.Drapiński, H.Michałkiewicz, Z.Kaczorowski

1 września 1946 roku Feliks Wawrzyniak zostaje komendantem hufca męskiego, członkami są uczniowie gimnazjum: Michał Bakalarczyk, Jerzy Stachowiak, Wojciech Jakubowski, antoni Rozniszewski, Zbigniew Perliński. Zostaje nawiązana łączność z Komendą Wielkopolskiej Chorągwi Harcerzy w Poznaniu.

W dniach 27 – 28 października 1946 roku odbywa się pierwsza wizytacja Hufca przez Komendanta Chorągwi Stefana Trzewikowskiego. Wielkie święto harcerskie w Turku, pierwsze po wojnie złożenie przez harcerzy Przyrzeczenia Harcerskiego. Dnia 27 października składają przyrzeczenie w plenerze lasu na Zdrojkach harcerze drużyny księcia Józefa Poniatowskiego, zaś 28 października drużyna im. Zawiszy Czarnego na placu boiska szkolnego Szkoły nr 1. od tego dnia na ulicach Turku można znowu spotkać prawdziwych harcerzy. W następnych tygodniach i miesiącach drużyny harcerek i harcerzy biorą czynny udział w obchodach różnych uroczystości. W porze letniej organizują ogniska dla mieszkańców Turku, a zimą wieczornice dla młodzieży szkolnej.

Na początku 1947 roku wyjeżdża z Turku Feliks Wawrzyniak. Stanowisko hufcowego obejmuje opiekun z ramienia Rady Pedagogicznej drużyny harcerzy Gimnazjum w Turku prefekt ks. Jan Katarzyński. W zaciszu wieczorem przy kościele NSPJ w Turku składa przyrzeczenie harcerskie. W obecności harcerek Marii Idasiakówny, Marii Gołaszewskiej, które przyniosły sztandar złożył przyrzeczenie a odebrała je hufcowa Salomea Winklerówna. W owym czasie w kraju działały różne partie polityczne, istniały różne organizacje młodzieżowe, ze szkol jeszcze nie usunięto religii, a widok księdza – harcerza nie raził jeszcze władzy.

Zdjęcie 10. od lewej: M.Gołaszewska, Z.Góranowski, hufcowa S.Winkler, hufcowy ks. J.Katarzyński

Hufcowy ks. Jan Katarzyński z sercem i dużymi zdolnościami organizatorskimi zabrał się do pracy. W szybkim tempie powstają nowe męskie i żeńskie drużyny w Dobrej, Uniejowie, Władysławowie, Tuliszkowie, Brudzewie, Malanowie, Dziadowicach oraz Niewieszu koło Uniejowa. Nadmienić należy iż w tym okresie hufiec żeński i męski współpracowały ze sobą, bardzo ułatwiało to organizowanie różnych imprez dla miasta i powiatu. Najlepszym przykładem było zorganizowanie pierwszych wyjazdów na obozy poza granice województwa.

W drugiej Polowie 1946 roku powstaje Koło Przyjaciół Harcerstwa.

Przewodniczący Koła – mgr Edmund Kaczorowski

Zastępca – mgr Zenon Czeremuziński

Sekretarz – Helena Stachowiak

Skarbnik – Regina Kossakowska

Głównym zadaniem Koła w tym okresie to zdobywanie środków finansowych i spotkania z młodzieżą harcerska. Natomiast harcerki i harcerze w tym okresie przygotowują się do zaplanowanych obozów.

W wakacje 1947 roku nadszedł dzień wyjazdu na wymarzone obozy. Hufcowa Salomea Winklerówna z grupą 100 harcerek i hufcowy ks. Jan Katarzyński z grupą 60 harcerzy wyjeżdżają samochodami ciężarowymi do stacji kolejowej w Kole a stamtąd dalej w wagonach towarowych do miejsca obozowania. W czasie podróży było wiele przygód, gdyż podróż trwała aż 2 dni. W drugim dniu podróży harcerze i harcerki pożegnali się na stacji w Kętrzynie. Harcerki pojechały do Ełku a stamtąd samochodami ciężarowymi do Orzysza. Natomiast harcerze udali się do Bundyniakoło Lidzbarka Warmińskiego. Obóz zlokalizowany był w opuszczonym majątku poniemieckim.

Kadrę obozu stanowili: Michał Bakalarczyk – komendant obozu, Zdzisław Zakoski – oboźny, antoni Rozciszewski, Wojciech Jakubowski – instruktor wychowania fizycznego i sportu, Jerzy Stachowiak – drużynowy I drużyny obozowej, Zbigniew Perliński – drużynowy II drużyny obozowej. Obóz trwał 29 dni. Jego zadaniem było przeszkolenie drużynowych i przybocznych oraz zapoznanie harcerzy z historią i pięknem odzyskanych ziem północnych, nawiązanie kontaktu z mieszkańcami Lidzbarka Warmińskiego.

W czasie tych samych wakacji dwaj druhowie Włodzimierz Kaczyński i Wojciech Kaczorowski biorą udział w chorągwianym obozie szkoleniowym w Sierakowie koło Poznania, z którego wracają ze stopniem „ćwika” i pomyślnie zdaną „Próbą Drużynowego”. Obaj są w tym czasie najstarszymi stopniem harcerskim w Hufcu.

Zdjęcie 11. Obóz w Orzyszu 1947

Od lewej stoją: M.Winkler, Szafarz, T.Szmigiel, A.Stachowiak, W.Drapińska, Kwaśniewska

Zdjęcie 12. Zdjęcie w czasie podróży

Harcerki obozowały na terenie Centralnego Poligonu Artylerii w Orzyszu. Program działania to hasło: „Harcerska Służba Polsce”. Komenda obozu to: Salomea Winklerówna – komendantka, Wiesława Sperczyńska – sekretarz, Zofia Szafarz – skarbnik, Maria Gołaszewska – gospodarz. Utworzono dwa podobozy. Oboźną I obozu była Maria Idasiakówna, oboźną II obozu była Jadwiga Kałowska, opiekunką obozu z ramienia szkół była pani Helena Dudkiewicz – nauczycielka.

Zdjęcie 13. Przesiadka w Toruniu

Zdjęcie 14. Podróż z Ełku do Orzysza

Opiekun M.Pasternak, Komendantka obozu S.Winkler oraz grupa harcerek

Oboźne prowadziły dzienniki zajęć oraz kroniki. Zajęcia prowadziły zastępowe w różnych placówkach: w przedszkolu, w ogrodach wojskowych skąd otrzymywano potrzebne warzywa. Najwięcej wysiłku kosztowała praca przy żniwach i walka z owadami w ogrodnictwach. Wiele czasu poświecono przeprowadzaniu wywiadów z ludnością, która bardzo słabo mówiła po polsku. Harcerki bardzo polubiły tamtejszą ludność. Codziennie wieczorem bez zaproszenia przychodzili na teren obozu prosząc o ognisko, nareszcie mogli usłyszeć harcerską piosenkę, na którą czekali wiele lat.

Zdjęcie 15. Brama obozowa i kadra

Zdjęcie 16. Komenda obozu i opiekunowie

Od lewej: 6-letnia B.Pawłowska, M.Idasiak, M.Gołaszewska, H.Dudkiewicz, Dowódca Jednostki

B.Nierebiński, S.Winkler, M.Pasternak, J.Kałowska

Harcerki spisywały się znakomicie nie tylko zdobyły sympatie ludności ale także stopnie i sprawności harcerskie.

Niesiona przez harcerki pomoc, humor i piosenki owocowały, przez cały rok Hufiec otrzymywał liczne podziękowania oraz zaproszenia od władz Orzysza, wojska i ludności aby ponownie obozować w Orzyszu. Po powrocie z obozów harcerki i harcerze rozpoczęli naukę w szkołach oraz z wielkim zapałem pracowali w drużynach nad pogłębianiem i doskonaleniem pracy harcerskiej. Obok pracy harcerskiej nad zdobywaniem stopni i sprawności, wprowadzane były nowe zadania i tematy i ukierunkowane na lepsze, bardziej czynny i konkretne formy służby Ojczyźnie.

Zdjęcie 17. Miłosław 30.04.1948. 100-na rocznica Powstania Wielkopolskiego

Od lewej: W.Kaczorowski, M.Winkler, H.Michałowicz, S.Winkler, Z.Kaczorowski

Zdjęcie 18. Miłosław

Od lewej siedzą: A.Rościszewska, J.Stachowiak, K.Paszewska, J.Kozłowska, T.Podgórska

Od prawej: W.Kaczyński, S.Sperczyńska, W.Kaczorowski, Z.Kaczorowski, M.Winkler, H.Michałkiewicz,

Z.Szafarz, M.Idasiak

Zdjęcie 19. Miłosław

Od prawej: W.Mokrosińska, Michalkiewicz, K.Paszewska, S.Winkler, 7.M.Winkler, 8.M.Idasiak,

9.S.Sperczyńska

W kwietniu 1948 roku liczna delegacja naszych hufców bierze udział w uroczystościach 100 rocznicy „Wiosny Ludów” w tym „Powstania Wielkopolskiego” w Miłosławiu. Hufiec z Turku prezentował się godnie w kolumnie marszowej defilady przed dostojnikami państwa. Defiladę odebrali: Prymas Polski Kardynał August Hlond, Bolesław Bierut, Osóbka Morawski.

Lipiec 1948 roku harcerki mają w pamięci piękne okolice – jeziora. Mile i pożytecznie spędzony czas oraz zaproszenie ludności, skłoniły hufiec do ponownego obozowania w Orzyszu. Wyjazd na obóz miał bardzo uroczysty przebieg. Zbiórka na stadionie przemarsz do kościoła, odśpiewanie modlitwy harcerskiej, pożegnanie z rodzicami i wyjazd na Mazury.

Zdjęcie 20. Obóz w Orzyszu 1948. Zdjęcie w przedszkolu w ramach „Służby Polsce”

W obozie uczestniczyło tak jak w roku ubiegłym 100 harcerek hufca. W ramach „Służby Polsce” zabrano 5 dziewczynek z Domu Dziecka. Komenda obozu w tym samym składzie, zmieniła się tylko opiekunka – pani Ziuta Klockowska, nauczycielka szkoły nr 1 w Turku. Program pracy również ten sam „Harcerska Służba Polsce” oraz praca szkoleniowa, zdobywanie stopni i sprawności harcerskich.

Zdjęcie 21. Zakończenie obozu i pożegnanie przez dzieci z przedszkola

Zdjęcie 22. Wyjazd z Orzysza do Giżycka. Pożegnanie z opiekunami z Jednostki Wojskowej w Orzyszu

Największym przeżyciem dla 50 harcerek było złożenie przyrzeczenia harcerskiego wśród nocy na jeziorze. Obóz trwał 30 dni, wyjazd i powrót w wagonach towarowych, z radością i śpiewem. Wielką niespodzianką było po powrocie z obozu powitanie zgotowane przez hufcowego Feliksa Jarczewskiego. Harcerki Witala harcerska orkiestra, grająca na grzebieniach, pokrywkach i organkach, na czele z kapelmistrzem Wojciechem Kaczorowskim.

Zdjęcie 23. Przesiadka w Giżycku z samochodów do wagonów towarowych

Zdjęcie 24. Powrót z obozu

Lato 1948 roku to dalszy postęp w życiu hufca. W lipcu 1948 roku w Złotowie koło Dusznik w Kotlinie Kłodzkiej zorganizowany zostaje obóz harcerski dla około 100 harcerzy. Był to obóz z pełnym wyposażeniem i pod namiotami, ustawiony wysoko na skalnej półce.

Na obozie tak jak w ubiegłym roku realizowany był program Harcerskiej Służby Polsce. Wyrażała się ona udziałem harcerzy w pracach leśnych, zbieranie runa leśnego, oczyszczaniem i porządkowaniem poręb leśnych, prace pielęgnacyjne w szkółkach leśnych. W pracach drogowych, oczyszczanie rowów przydrożnych, przepustów i prace porządkowe na drogach.

W tym samym czasie w Dusznikach stacjonował obóz chorągwi wielkopolskiej z Poznania. Na obozie tym Włodzimierz Kaczyński zdobywa stopień „Harcerza Orlego”. Jest on jedynym harcerzem z Turku i powiatu, który w ciągu tych pierwszych powojennych lat doszedł do tak wysokiego stopnia harcerskiego. Po obozie w Złotowie hufcowym zostaje Feliks Jarczewski.

W wymienionych latach praca przebiegała coraz sprawniej, drużyny harcerek i harcerzy były coraz liczniejsze. Niewątpliwie jednak z ważniejszych wydarzeń lat 1945 – 1949 było złożenie przyrzeczenia przez 259 harcerek. Zdobyte stopnie to: stopień ochotniczki – 200 harcerek, pionierki – 30, samarytanki – 10.

W 1949 roku nastąpiło zjednoczenie hufców. Komenda Chorągwi Wielkopolskiej na komendanta powołuje Feliksa Wawrzyniaka. Hufcowa Salomea Winklerówna przekazuje sztandar oraz wszystkie materiały dotyczące hufca żeńskiego. Hufcowy Feliks Jarczewski w tym samym dniu przekazuje akta hufca męskiego. Powstaje jeden zjednoczony hufiec. Zlot zjednoczeniowy młodzieży we Wrocławiu przesądza o dalszym samodzielnym istnieniu Związku Harcerstwa Polskiego. Komendy wszystkich szczebli w tym Komendy Hufca Harcerek i harcerzy w Turku zostają rozwiązane. Powstaje jeden hufiec prowadzony przez Feliksa Wawrzyniaka. Kadra instruktorska czasowo zawiesiła swoją działalność, dużo instruktorów wyjechało na studia.

Działalność organizacyjna Hufca Turek 1950 – 1956 nie była łatwa. Brak nowej kadry instruktorów, zmiany programu, plan pracy, przynosiły wiele kłopotów. Hufcowy Feliks Wawrzyniak z końcem 1956 roku dziękuje za pracę i wyjeżdża do Warszawy.

10 stycznia 1957 roku rozkazem nr 1/57 Komendanta Chorągwi Wielkopolskiej zostaje mianowany hufcowym w Turku Jan Dymkowski. Funkcję tę pełnił do 1 października 1962 roku. Członkami Komendy Hufca zostali: Andrzej Baraniecki, Sylwin Jafra, Krzysztof Tim, Czesław Lewandowski, Józef Kurc. Pierwszy obóz zorganizowano w sierpniu 1957 roku w Miłkowicach dla 20 osób. Komendantem obozu był Jan Dymkowski, oboźny – Andrzej Baraniecki, kwatermistrz – Eugeniusz Świerczyński. Kolejne obozy były organizowane co roku, w Zbiersku, Gaju, Dzierzbinie i Antoninie. Działalność w odrodzonym harcerstwie po 1957 roku nie była łatwa, prowadzono masowe szkolenia, były starcia miedzy starszymi instruktorami, problem stanowiły sprawy ideologiczne. Na początku lat sześćdziesiątych w celu zabezpieczenia prawidłowej działalności drużyn przy dużym rozwoju ilościowym, stała się konieczność wprowadzenia form pracy Ośrodków i Szczepów. W końcu 1962 roku komendantem Hufca został powołany Zdzisław Andrzejewski. Podjął bardzo ożywioną działalność na terenie całego powiatu.

Osiągnięciem Hufca w 1966 roku było: 82 drużyny harcerskie i 20 gromad zuchowych. Opiekę nad nimi sprawowało 116 instruktorów. Przez cały ten czas ilość instruktorów z każdym rokiem rosła. Dzięki zrozumieniu przez Wydział Oświaty i Kultury w Turku pracy harcerskiej w szkole, udzieliło w dniach 4 – 13 października 1966 roku 43 nauczycielom drużynowym urlopu w celu wzięcia udziału w kursie drużynowych. Kurs prowadzony był dla drużyn młodszo-harcerskich, zorganizowany przez Komendę Chorągwi Wielkopolskiej w Kiekrzu.

W ciągu lat 1969 – 1970 zorganizowano szkolenia w różnych formach, prowadziły one do wymiany poglądów i zdań co wpłynęło na polepszenie się pracy w drużynach, ośrodkach i szczepach. W okresie dwóch lat przyznano szereg stopni instruktorom, o dużym stażu pracy, jak i wielu innym. Stopień instruktora otrzymało 41 osób spośród młodzieży Liceum Ogólnokształcącego i Zespołu Szkół Zawodowych. Hufiec stosował różne formy zachęty dla najaktywniejszych instruktorów. Rekompensatą za ich społeczne zaangażowanie były wyjazdy najaktywniejszych na obozy do Czechosłowacji, na zimowiska, a także listy pochwalne do dyrekcji szkol. Ranga instruktora ZHP ciągle rosła w oczach władz jak i społeczeństwa.

Program ideowo wychowawczy Hufca w latach 1956 – 1973 to szeroka działalność społeczna w szkole i środowisku. Hufiec przyjął ambitne zadania pracy, zaszyfrowane w hasłach: „Jesteśmy współgospodarzami ziemi tureckiej” oraz „Synowie godni ojców”. Powstaje przy Komendzie Hufca sztab „Wieś”. Zespół instruktorów pracujących w tym sztabie opracował program pracy dla druzyn wiejskich i po raz pierwszy w historii Hufca przystąpiono do organizowania letniego wypoczynku dzieciom wiejskim. Tak narodziło się Lato Wiejskich Drużyn.

W roku 1963 Komenda Hufca uczestniczy w akcji pod nazwą „Akcja Konin” która zorganizowana była z okazji jubileuszu XX – lecia Polski Ludowej, trwała kilka lat i miała zasięg ogólnokrajowy. Jej zadaniem było zapoznanie młodzieży całej Wielkopolski z przemianami społecznymi, gospodarczymi i kulturowymi jakie zaszły w okresie XX – lecia. Przykładem w tym zakresie miała służyć ziemia konińska. Hufiec Turek uczestniczy bezpośrednio w tej akcji, organizuje obóz letni w Powidzu, na terenie ziemi konińskiej i poznaje dorobek tych terenów. W ciągu całego roku młodzież harcerska zwiedza największe zakłady przemysłowe miasta: Kopalnia Węgla Brunatnego „Adamów”, Elektrownię „Adamów”, Zakłady Przemysłu jedwabniczego „Miranda”. Prace te dawały bardzo pożyteczne wyniki – młodzież spotyka się z pracownikami zakładów, wynosi niezapomniane przeżycia, nawiązuje kontakty.

W latach 1971 – 1973 władze szkolne w pełni akceptowały harcerstwo jako ideowo – wychowawczą ogólnopolską organizację. Większość dyrektorów szkół oraz wychowawców stwarzało dobry klimat do prawidłowej pracy drużyny czy szczepu. Prowadzona była całoroczna praca Hufca wokół patrona pt. „Mikołaj Kopernik naszym wzorem”. Podsumowaniem jej był dwudniowy zlot całego hufca w maju 1973 roku. We wrześniu 1973 roku Hufiec realizował zadania IX Alertu Naczelnika ZHP „Hasło Lenino – odzew 30” a także rozpoczęto szeroką działalność w szkołach średnich takich jak: Liceum Ogólnokształcące, Technikum Mechaniczno – Elektryczne, Zespół Szkół Zawodowych, Państwowe Technikum Rolnicze w Kaczkach Średnich. W tym czasie powstało 9 drużyn harcerskich, głównym zadaniem było przygotowanie młodzieży do obrony kraju. Wysoko stawiano program z zakresu rozrywki, wypoczynku, kultury, drużyny realizowały zadania wykorzystując je umiejętnie i właściwie. Jako dowód dobrej współpracy drużyn, w hufcu powstają zespoły artystyczne, są to: chór harcerski przy Szkole Podstawowej nr 3 w Turku oraz zespół instrumentalny działający w szczepie przy Zespole Szkół Zawodowych w Turku.

Lata 1962 – 1974 to okres dużego postępu i rozwoju drużyn, szczepów działających na terenie hufca. W dniu 19 czerwca 1974 roku komendant hufca Zdzisław Andrzejewski przekazuje Hufiec Franciszkowi Pyziakowi. 15 maja 1974 roku rozkazem L5/74 Komendy Chorągwi Wielkopolskiej komendantem hufca ZHP im. Mikołaja Kopernika w Turku został mianowany Franciszek Pyziak, który funkcje pełnił do 10 listopada 1984 roku. W tym czasie Hufiec Turek obejmował swym działaniem obszar całego powiatu tj. gminy Tuliszków, Władysławów, Brudzew, Przykona, Dobra, Kawęczyn, Goszczanów, Malanów, Turek. W związku z reorganizacją administracji państwowej 1975 roku nastąpiła także reorganizacja Związku Harcerstwa Polskiego. Z dniem 1 sierpnia 1975 roku powołana została Chorągiew Konińska ZHP, a w każdej gminie powstał samodzielny Hufiec ZHP. Pracą Hufca Turek kierowali:

Komendant Hufca – Franciszek Pyziak

Zastępca – Andrzej Koperski

Członkowie: Zdzisław Andrzejewski

Maria Szache

Halina Jancy

Wanda Helt – Stolarek

Józef Cytrowski

Hufiec liczył 4260 członków.

W działalności programowej drużyn ważne miejsce zajmowały biwaki, zloty, turnieje sportowe, festiwale piosenki harcerskiej i zuchowej. Członkowie drużyn starszo-harcerskich uczestniczyli w Manewrach Techniczno-Obronnych i Olimpiadzie Wiedzy o Polsce i Świecie Współczesnym. Najważniejszym zadaniem Hufca było zorganizowanie wypoczynku letniego dla zuchów i harcerzy. 1 września 1979 Franciszek Pyziak został czasowo urlopowany. Funkcję hufcowego na okres jednego roku pełnił nauczyciel Henryk Czerniak. Po minionym roku Franciszek Pyziak wraca i nadal pełni funkcję hufcowego.

W latach 1979 – 1980 obozy stałe były zlokalizowane w miejscowości Dźwirzyno nad morzem, w Mikorzynie i Uniejowie. Harcerska akcja letnia w latach 1974 – 1984 to mnóstwo obozów szkoleniowych, w których uczestniczyli członkowie całego hufca, natomiast obozy wędrowne to: Pieniny, Krajobrazy Północy, „Harcerskie Sudety”. Po VII Zjeździe ZHP, który obradował w dniach 15 – 18 marca 1981 roku nastąpiły bardzo duże zmiany w pracy całego Związku. Zjazd przywrócił zasadę pełnej dobrowolności pracy w ZHP. Spowodowało to odejście wielu instruktorów, którzy znaleźli się w organizacji z przydziału przez dyrektorów szkół. Brak drużynowych spowodował znaczny spadek drużyn zuchowych i harcerskich. Sytuacja ta wpłynęła na proces jednoczenia się małych hufców. Prezydium Rady Chorągwi podjęło uchwałę o zmniejszeniu liczby hufców. W miesiącach maj – czerwiec 1982 roku większość hufców gminnych podjęło uchwałę o przyłączeniu się do Hufca Turek. Były to hufce: Tuliszków, Władysławów, Brudzew, Przykona, Kawęczyn i Malanów.

W dniu 11.12.1982 roku odbyła się VIII Konferencja sprawozdawczo – wyborcza Hufca na której wybrano nowe władze.

hm Franciszek Pyziak – komendant hufca

hm Jadwiga Glapa – zastępca komendanta

hm Jan Kacprzak – zastępca komendanta

hm Waldemar Felisiak – członek

pwd Jolanta Kaczmarek – członek

W składzie 25 osobowej Rady Hufca znaleźli się przedstawiciele wszystkich przyłączonych hufców.

W dniach 27 – 29 maja 1983 roku odbył się Zlot Hufca z okazji X rocznicy nadania Hufcowi im. Mikołaja Kopernika. Komendantem Zlotu był hm Jan Kacprzak. Przy ognisku w czasie zlotu spotkało się kilka pokoleń instruktorów Hufca Turek.

W dniu 10 listopada 1984 roku odbyła się IX Konferencja sprawozdawczo – wyborcza. Nowym komendantem Hufca został wybrany hm Jan Kacprzak, dotychczasowy zastępca komendanta Hufca. Wybrano również skład Komendy Hufca oraz członków Rady hufca, w której znaleźli się przedstawiciele poszczególnych ośrodków gminnych należących do Komendy Hufca.

W latach 1984 – 1988 praca ukierunkowana była na wzrost liczebności członków i drużyn. W pracach programowych duży nacisk kładziono na szkolenie, zdobywanie stopni i sprawności. W tym czasie Hufiec był organizatorem różnych imprez takich jak: Święto pieczonego ziemniaka, konkurs piosenki harcerskiej, wojewódzki konkurs „Znam Kraj Swoich Przyjaciół”. Szczególną uwagę przez wszystkie lata przywiązywano do organizowania obozów letnich i zimowych oraz szkolenia instruktorów.

Lato 1985 roku Hufiec organizuje 3 turnusy po 120 harcerzy i harcerek w Białogórze, 80 osób wyjechało na obóz do Niemiec. Natomiast Hufiec przyjmuje 64 osoby z Niemiec. Harcerze i harcerki w 1990 roku uczestniczą w obozach w Bułgarii i Czechosłowacji. W dniu 13 maja 1992 roku w ramach reorganizacji Związku hufiec przejęła Chorągiew Wielkopolska.

W dniu 21 sierpnia 1992 roku odbył się zjazd chorągwi, na którym wybrano nowe władze. Członkami Komendy Chorągwi zostali wybrani Jan Kacprzak i Franciszek Pyziak.

Największym wydarzeniem Komendy Hufca był zlot z okazji osiemdziesięciolecia harcerstwa na ziemi Turkowskiej, który odbył się w dniach 16 i 17 września 1995 roku. Na uroczystościach obecni byli przedstawiciele Komendy Chorągwi Wielkopolskiej, przedstawiciele władz miasta, organizacji oraz zaproszeni goście.  Uroczystości rocznicowe rozpoczęła msza św. w kościele Najświętszego Serca Pana Jezusa w Turku. W czasie której harcerze stali na warcie przy tablicy poległych harcerzy w I wojnie światowej, która umieszczona jest w kościele. Mszę i okolicznościową homilię wygłosił kapelan Hufca ks. Mirosław Frankowski. Po mszy uformował się pochód, który przy dźwiękach orkiestry harcerskiej z Uniejowa przeszedł ulicami miasta. Wieczorem do późnych godzin przy ognisku śpiewano piosenki harcerskie. W spotkaniu uczestniczyło wiele pokoleń instruktorów i braci harcerskiej, którzy przyjechali na zaproszenie hufca z całej Polski. Życie harcerek i harcerzy to niezapomniane lata, dlatego wspomnienia i piosenki brzmiały i dominowały w czasie zlotu.

Drugi dzień zlotu rozpoczął się bardzo uroczyście. Kulminacyjnym momentem uroczystości był Apel Poległych prowadzony przez druha Wiesława Winnickiego przy pomniku poległych w II wojnie światowej. Następnie złożono kwiaty pod pomnikiem i pochód przeszedł do sali gdzie odbyły się główne uroczystości.

Po powitaniu wszystkich gości i złożeniu sprawozdania przez hufcowego Jana Kacprzaka rozpoczęto część oficjalną. Komenda Chorągwi Wielkopolskiej w pierwszej kolejności nadała Srebrne Krzyże za Zasługi dla ZHP oraz Rozetę – Miecze do Krzyża za Zasługi dla ZHP, harcerzom kombatantom Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej – Za wytrwałość i wzór dla przyszłych pokoleń – krzyże otrzymali:

Salomea Kubiak

Jan Kubiak

Czesław Markiewicz

W dalszej części uroczystości wręczono bardzo dużo odznaczeń harcerskich jak również podziękowań sponsorom za zaangażowanie i pomoc finansową dla Hufca. W trakcie trwania części artystycznej, delegacja harcerska udała się na miejscowe cmentarze na których spoczywają harcerze, aby złożyć kwiaty. Należy wspomnieć iż dzięki staraniom hufcowego Jana Kacprzaka wcześniej na mogiłach ich zostały umieszczone krzyże harcerskie. Wydano również okolicznościową „Jednodniówkę” w której zawarte są wspomnienia druhen i druhów, instruktorów z lat 1915 – 1995.

W latach 1995 – 2000 na terenie Hufca ilość członków maleje. Brak drużyn w szkołach średnich, a tym samym instruktorów w których tkwi siła harcerstwa sprawia wiele kłopotów. Pomimo wszelkich starań sytuacja nie poprawia się, nadal brakuje drużyn w szkołach średnich. Pomimo licznych trudności organizacyjnych wynikających ze złych i niejasnych zasad dofinansowywania Harcerskiej Akcji Letniej przez Ministerstwo Edukacji Narodowej, hufiec był przez wszystkie lata organizatorem obozów letnich. Tradycyjnie były organizowane obozy stacjonarne oraz szkoleniowe rozsiane na terenie całego kraju. Hufiec podejmował przez wszystkie lata zadania wynikające z bieżącego życia, uczestniczył we wszystkich uroczystościach na terenie miasta i powiatu.

W dniu 17 listopada 2003 roku funkcję Komendanta Hufca Turek rozkazem Naczelnika ZHP L.10/2003 na kadencję 2003 – 2007 otrzymał phm Tomasz Stolarski.

Historię dalszych lat zostawiam kolejnym pokoleniom.

Opracowała

hm Salomea Kubiak

z domu Winkler